ความรู้เรื่องว่านสี่ทิศ

ว่านสี่ทิศเป็นไม้หัวที่มีชื่อเป็นภาษาอังกฤษว่า Hippeastrum (ฮิพพีสตรัม) หรือนิยมเรียกกันว่า Amaryllis (อะมาร์รีลิส) ว่านสี่ทิศเป็นพืชที่มีอายุยืนหลายปี (Perennial) โดยมีต้นกำเนิดจากทวีปอเมริกาใต้ และทางตอนใต้ของทวีปอาฟริกา ว่านสี่ทิศที่มีจำหน่ายในท้องตลาดทุกวันนี้เป็นสายพันธุ์ที่ได้จากการผสม เป็นลูกผสมเพื่อให้ได้ว่านสี่ทิศพันธุ์ใหม่ๆ หลายพันธุ์ โดยมีสีสันและลักษณะดอกสวยงามแตกต่างกันไป ว่านสี่ทิศที่นิยมนำมาจำหน่ายจะแบ่งตามสายพันธุ์ แบ่งตามสี หรือแบ่งตามลักษณะดอกซ้อน หรือดอกชั้นเดียว

ว่านสี่ทิศนำเข้าจากต่างประเทศมาปลูกในประเทศไทยมานานแล้วจนเรียกว่าพันธุ์พื้นเมือง มี 2 กลุ่ม ได้แก่

กลุ่มแรกมีใบสีเขียว เช่น พันธุ์ดอกสีส้ม สีแดง สีชมพู และครีมขีดแดง พันธุ์เหล่านี้ออกดอกปีละครั้งในฤดูแล้ง ขณะมีช่อดอกมักจะไม่มีใบ ใบเรียวยาว

กลุ่มที่สองเป็นพวกที่มีแถบสีขาวกลางใบ ได้แก่ รางเงิน รางทอง และรางนาค พันธุ์เหล่านี้ออกดอกได้ปีละหลายครั้ง ขณะที่ออกดอกมีใบด้วย ใบกว้างหนา กลีบดอกมีร่างแห อีกกลุ่มหนึ่งเป็นกลุ่มลูกผสมจากต่างประเทศ ซึ่งได้รับความนิยมมากเนื่องจากมีดอกขนาดใหญ่ รูปทรงของดอกแตกต่างกันออกไป  สีและลวดลายบนกลีบดอกสวยงาม ซึ่งพันธุ์เหล่านี้ได้จากการปรับปรุงพันธุ์อย่างต่อเนื่องมาตั้งแต่ปี ค.ศ. 1799  (Huxley และคณะ, 1992) ในประเทศแถบยุโรป อเมริกา อาฟริกาและญี่ปุ่น  จนกระทั่งปัจจุบันมีพันธุ์ลูกผสมมากกว่า 300 พันธุ์ ซึ่งส่วนใหญ่ได้รับการปรับปรุงพันธุ์ที่ประเทศเนเธอร์แลนด์ และอาฟริกาใต้ (Okubo, 1993)

การจำแนกว่านสี่ทิศ ตามลักษณะสีของดอก

มีนักวิชาการเขียนงานวิจัยเกี่ยวกับว่านสี่ทิศไว้หลายท่านได้แก่ Bryan และ Griffiths (1995), Rees (1992) ได้จำแนกว่านสี่ทิศตามลักษณะสีของดอกดังนี้

1. ว่านสี่ทิศที่มีดอกสีขาว สีครีม และขาวปนเขียว ได้แก่ White Dazzle (pure white), Christmas Gift (white)

2 ว่านสี่ทิศที่มีดอกส้ม ชนิดดอกชั้นเดียว และดอกซ้อน ได้แก่ Orange Sovereign (pure orange), Bouquet (salmon), Lydia (pale salmon)

3 ว่านสี่ทิศดอกสีชมพู ชมพูอ่อน ชมพูเข้ม ชมพูปนม่วง และชมพูปนแดง ได้แก่ Susan (soft pink), Beautiful Lady (pale mandarin red), byjou (soft burnt apricot)

4 ว่านสี่ทิศดอกสีแดง แดงสด แดงเข้ม และแดงดำ ได้แก่ Cantate (milky deep red), Dutch Belle (opal rose), Ludwig’s Goliath (bright scarlet), Oskar (rich deep red), Red Lion (dark red)

5 ว่านสี่ทิศดอกสีเหลือง เป็นว่านสี่ทิศพันธุ์พื้นเมืองในแถบลาตินอเมริกัน

6 ว่านสี่ทิศดอกสีม่วงปนน้ำเงิน เป็นว่านสี่ทิศพันธุ์พื้นเมืองที่พบตามหน้าผาแถบทะเลใต้

7 ว่านสี่ทิศดอกสีเขียว เป็นว่านสี่ทิศพื้นเมืองในแถบอเมริกากลาง ซึ่งหายากมาก

8 ว่านสี่ทิศดอกสีประ และลาย ได้แก่ Apple Blossom (white flushed pink), United Nations (White striped vermilion), Cinderella (orange with white stripe), Valentine (white with pink vein)

การปลูกเลี้ยงว่านสี่ทิศ

ว่านสี่ทิศสามารถเจริญเติบโตได้ดีในดินที่มีการระบายน้ำดี เช่น ดินปนทรายที่มีความเป็นกรดเป็นด่าง 6.1

ในกรณีที่ปลูกเลี้ยงในกระถางควรใช้ดินผสมที่มี ดิน : ทราย : ขี้เถ้าแกลบ : ปุ๋ยหมัก ในอัตราส่วน 2 : 1 :1 :1 ดินผสม 1 ลูกบาศก์เมตร ใส่ปุ๋ยเคมีสูตร 15-15-15 ปริมาณ 1 กิโลกรัม และปูนขาวครึ่งกิโลกรัม และรดปุ๋ยเคมีละลายน้ำสูตร 15-15-15 ความเข้มข้น 50 มิลลิกรัมต่อลิตรทุกสัปดาห์

ว่านสี่ทิศที่เจริญเติบโตเต็มที่จะมีใบ 4-6 ใบ จะผลิตใบใหม่ได้เดือนละใบ และทุก ๆ 4 ใบ จะมีตาดอกและจุดกำเนิดหัวการเกิดตาดอกขึ้นอยู่กับอายุและขนาดของหัว หัวขนาด 22-24 เซนติเมตร ให้ช่อดอกได้ 1 ช่อ หัวใหญ่กว่า 24 เซนติเมตร ให้ดอกได้ 2 ช่อ

ในต่างประเทศมีการรักษาตาดอกของว่านสี่ทิศไม่ให้ฝ่อ โดยการขุดหัวขนาดใหญ่ ผึ่งให้กาบนอกแห้งที่ 23 -องศาเซลเซียส เก็บหัวไว้ที่ 13 องศาเซลเซียส ในสภาพมืด 8 สัปดาห์ ที่ 17-29 องศาเซลเซียส ในสภาพมืด 2 สัปดาห์ ที่ 9 องศาเซลเซียส ในสภาพมืด 8 สัปดาห์ และที่ 21-25 องศาเซลเซียส ในสภาพมืด 2 สัปดาห์ เมื่อนำออกปลูกจะแทงช่อดอกในเวลา 6-8 สัปดาห์ สำหรับในประเทศไทยให้งดการให้น้ำ จนใบแห้งแล้วทำการขุดหัวที่มีขนาดใหญ่ มีเปลือกนอกสุดของหัวสีน้ำตาล หรือดำ นำไปเก็บไว้ที่เย็น 4-10 องศาเซลเซียส เป็นเวลา 8 สัปดาห์ และเมื่อนำออกปลูกจะแทงช่อดอกภายในเวลา 2 สัปดาห์

การขยายพันธุ์ว่านสี่ทิศ

การขยายพันธุ์ว่านสี่ทิศทำได้หลายวิธีดังนี้

1. การเพาะเมล็ด เป็นการขยายพันธุ์เพื่อให้ได้พันธุ์ใหม่ โดยการถ่ายละอองเกสร ผลจะแก่ภายใน 30-35 วัน เมล็ดมีเปลือกสีดำ ไม่มีการพักตัว ควรนำเมล็ดไปเพาะทันที หรือภายใน 7 วัน ใช้วัสดุที่การระบายน้ำดีและมีความชื้นสม่ำเสมอ เมล็ดจะงอกภายใน 10-14 วัน

2. การแยกหัวหรือการแยกหน่อ เป็นการขยายพันธุ์เพื่อให้ได้ต้นเหมือนเดิมหัวจะเกิดขึ้นบริเวณกาบใบ

3. การผ่าหัว เป็นการขยายพันธุ์เพื่อให้ได้ต้นเหมือนเดิม โดยผ่าหัวตามยาวออกเป็น 4-8 ส่วน นำแต่ละส่วนแยกให้แต่ละชิ้นมี 2 กลีบหัว เรียก twin-scales ปักชำในวัสดุปลูกที่มีการระบายน้ำดี ประมาณ 3 เดือนจะเกิดหัวตามบริเวณซอกของ scales การแช่ twin scales ในสารละลาย BA หรือ kinetin ทำให้เกิดหัวได้ดีขึ้น

4. การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ เป็นการขยายพันธุ์เพื่อให้ได้ต้นเหมือนเดิมเป็นปริมาณมาก ในเวลารวดเร็ว ในสภาพปลอดเชื้อ โดยใช้ส่วนต่าง ๆ ภายในดอกตูม ได้แก่ กลีบดอก ก้านชูอับละอองเกสร รังไข่ หรือจากหัวโดยใช้ส่วนของ scale ที่มี basal plate ติดอยู่ด้วย

(ข้อมูลจาก http://blog.taradkaset.com, มกราคม 13th, 2011 )

สำหรับความเชื่อของคนไทย ว่านสี่ทิศเป็นไม้ดอก ไม้มงคล เสริมดวงชะตา ให้โชค ผู้ที่เลี้ยงจะประสบความสำเร็จ อ่านเรื่องเกี่ยวกับดวงชะตาของว่านสี่ทิศได้ที่นี่